Còn tôi: hai cô đích thị là dân Hà Nội, thậm chí Hà Nội Hoàn Kiếm nữa, vì: 1) mốt ăn mặc rất hiện đại, 2) biết vào quán cà phê thưởng thức cà phê nâu và ngồi lâu, 3) biết sử dụng từ ngữ rất “Hà Nội”: cà phê nâu chứ không phải cà phê pha tí sữa. Còn vấn đề n, l thì ta hãy xem...
Cứ giả thiết rằng vào một cái thời xa xưa nào đó cũng có hai cô gái như trên, người kinh kỳ, bước vào một quán nước và nói:
- Bán cho cháu một tiền xắn.
Mà lúc đó người dân kinh kỳ nói là sắn (s nặng, uốn lưỡi). Một cụ bạn của cụ cố tôi cũng tranh luận với cụ cố tôi như anh bạn tôi tranh luận với tôi về cái sự nói “ngọng” x với s. Cứ như thế, với ch và tr, với d, gi và r (chưa kể ay, ây, ươu, iêu...) những cặp âm giống nhau cứ bị những người “ngọng” và những người không “ngọng” mà muốn làm ra “ngọng” nhập làm một. Ngày nay, lẫn x với s, ch với tr, d và gi với r (xin nhớ cho về mặt phát âm chứ không phải chữ viết), không người miền Bắc nào thấy hề hấn gì, thậm chí nếu cố tình uốn lưỡi s, tr và r còn làm người nghe khó chịu nữa (tôi đã có một ông thày (hay thầy?) đáng kính, cho đến lúc tôi học trung học, thày vẫn cố đọc thật đúng x/s, ch/tr, d, gi/r trong lớp; thật ra có đúng như thế không, ai nói như thế, hay chỉ là cách để nhớ chính tả?
Người miền Nam không “ngọng” x/s, ch/tr, d, gi/r nhưng lại “ngọng” những cái khác: muốn và muống, biết và biếc, sửa và sữa, tay và tai... Ở miền Bắc, có một số địa phương nói n thành 1, một số khác lại nói l thành n, và tất cả mọi người trong địa phương đều nói như thế. Như vậy thì một là cả nước nói “ngọng”, hai là chẳng ai “ngọng” cả. Chỉ có mấy anh chàng đứng xem chuông của Hồ Xuân Hương (?) mới thật là anh ngọng: “... ấy ái uông”.
Cái “ngọng” của cả nước hình như không có hại gì, mà đôi khi lại còn đáng yêu nữa: nó mở rộng khả năng chơi chữ, hiểu ngầm, tăng thêm ý nhị, duyên dáng cho lời nói. Cà phê lâu (có thể ngồi lâu), vỏ sỉ (= võ sĩ) không bằng vỏ chai (giỏi võ đến mấy mà bị người ta lấy vỏ chai đập cũng chết), võ sĩ hạng có đai không bằng dao phai (= dao phay, ăn vần đai với phai) gí sau gáy, trò giăng dện... Tất nhiên, nếu bới ra, cái lợi đôi khi cũng bị phản chứng bằng cái hại, chẳng hạn nói “ngọng” n/l trong những trường hợp nông cụ, nông sản phụ, hay “ngọng” ch/tr trong cô Châu hay cô Trâu, ông Trực hay ông Chực...
Có người vẫn thường cho rằng chỉ cần người Hà Nội nói đúng các âm s, tr và r là tiếng Hà Nội sẽ trở thành tiếng chuẩn lý tưởng của cả nước. Ấy thế mà bỗng chốc nay lại thêm vấn đề n/l. Phát âm thường tiến hóa theo hướng ngày càng dễ đi, đơn giản đi, chỉ với điều kiện duy nhất là không gây hiểu lầm trong giao tiếp. Những gì đã tiến hóa mà trụ lại được, chắc chắn sẽ không lùi lại những hình thái quá khứ của nó để trở nên phức tạp hơn, khó hơn.
Để kết luận bài này, tôi cũng xin bắt chước cụ Nguyễn Du để hỏi rằng: “Không biết hơn 300 năm nữa, trong thiên hạ có còn ai đọc Kiều với cái âm như hiện nay nữa không?”. Xin để cháu chắt chút chít của chúng ta trả lời. Còn bây giờ, những người “ngọng” xin hãy yên tâm: cả nước “ngọng” kia mà! .
(http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=202920&ChannelID=10)