Điều tra dưới đây của McKinsey giải đáp phần nào những câu hỏi trên và hy vọng những bài học về triết lý giáo dục tiên tiến của các nước đứng đầu PISA sẽ đem lại nhiều gợi mở cho nền giáo dục của ta.

Ông Michael Barber, từng là cố vấn của cựu Thủ tướng Anh Tony Blair nói rằng chính phủ Anh đã không chỉ một lần thay đổi hầu hết mọi khía cạnh của chính sách giáo dục tại England và Wales. Những chính sách “việc cấp ngân sách cho các trường học, tự chủ của các trường, các tiêu chuẩn giáo trình, đánh giá và kiểm tra, vai trò của chính quyền địa phương, chính quyền trung ương, phạm vi và bản chất của các cơ quan quốc gia, công tác tuyển sinh v.v…” được thay đi đổi lại nhiều lần. Điều duy nhất chưa thay đổi là kết quả. Theo Tổ chức nghiên cứu giáo dục quốc gia, cho tới gần đây vẫn chưa có sự cải thiện đáng kể về chất lượng văn và toán tại các trường tiểu học trong 50 năm qua.

Chuyện này không chỉ xảy ra ở nước Anh. Úc đã tăng chi tiêu cho giáo dục trên mỗi đầu học sinh gần gấp ba lần kể từ năm 1970 tới nay. Chẳng có chuyển biến nào cả. Chi tiêu của Mỹ cũng tăng gần gấp đôi kể từ năm 1980 và sĩ số mỗi lớp được giảm tới mức thấp nhất từ trước tới nay. Một lần nữa, chẳng có kết quả gì. Dường như dù có cố gắng thế nào thì các tiêu chuẩn vẫn không suy suyển gì. Trích lời của Woody Allen, người chẳng làm được gì thì đi dạy; người không dạy nổi thì điều hành trường.

Tại sao phải bận tâm, có thể bạn sẽ tự hỏi điều đó. Chả có gì là quan trọng ở đây cả. Thế nhưng có một điều. Đó là có những khác biệt lớn về tiêu chuẩn giáo dục giữa các quốc gia. Những tiêu chuẩn này đã được Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA) của OECD điều tra nhiều lần. Và kết quả điều tra luôn cho thấy 2 điều. Thứ nhất, các nước có thành tích giáo dục tốt nhất có nền giáo dục vượt xa các nước có thành tích kém nhất. Thứ hai, những quốc gia luôn đứng đầu bảng xếp hạng không thay đổi: đó là Phần Lan, Canada, Nhật, Singapore và Hàn Quốc.

Kết quả điều tra đặt ra một câu hỏi: vậy nhóm nước thành công có điểm gì chung? Câu trả lời thật đáng ngạc nhiên: đó là không phải là chi nhiều tiền hơn thì thành công hơn. Singapore chi ít hơn cho mỗi đầu học sinh so với hầu hết các nước khác. Cũng không phải là học nhiều hơn thì thành công hơn. Học sinh Phần Lan bắt đầu đi học muộn hơn (7 tuổi bắt đầu học lớp 1) và học trên lớp ít hơn so với các nước giàu khác.

Ở đây, một tổ chức ở ngoài ngành giáo dục - McKinsey công ty tư vấn cho các doanh nghiệp và chính phủ - đã mạnh dạn thực hiện một điều tra mà các nhà giáo dục hầu như chưa làm bao giờ: đưa ra những khuyến nghị về chính sách dựa trên các kết quả điều tra của PISA. Bản điều tra của McKinsey cho rằng các trường cần làm ba việc: tuyển những giáo viên giỏi nhất, tạo điều kiện để giáo viên phát huy hết năng lực, và có chính sách trợ giúp ngay khi học sinh bắt đầu học hành sa sút. Điều này có vẻ không phải là những “việc cần làm ngay” như cái cách mà Andreas Schleicher, phụ trách nghiên cứu giáo dục của OECD mô tả cách tiếp cận điều tra của McKinsey đặt câu hỏi là thực sự là các trường đã làm việc này chưa? Theo McKinsey thì thực tế các trường chưa thực sự làm những việc này. Và nếu như thực hiện những điều này một cách nghiêm túc thì chất lượng giáo dục sẽ thay đổi triệt để.

Nhìn lại thành công giáo dục của Phần Lan: ba lần liên tiếp đứng đầu điều tra của PISA, và mô hình giáo dục toàn diễn đã trở thành hình mẫu cho các nước và một số nước như Đức, Ba Lan…đã bắt đầu áp dụng, ta có thể thấy rõ Phần Lan đã từ lâu thực hiện quyết liệt ba tiêu chí (mới được đưa ra) này của McKinsey.

Tuyển những giáo viên giỏi nhất: Không những giáo viên được lựa chọn từ những sinh viên tốt nghiệp sư phạm có thành tích cao nhất mà công tác tuyển sinh và đào tạo giáo viên từ những năm 1970 đã chuyển sang cho các trường đại học (không đào tạo tập trung trong trường sư phạm như đa số các nước) theo đó 10% sinh viên giỏi nhất của các khoa được chọn để đào tạo thành giáo viên, được kết hợp học trong chuyên khoa của trường đại học và khoa sư phạm trong cùng một trường. Giáo viên giữ trẻ ít nhất phải có bằng cử nhân. Giáo viên tiểu học trung học ít nhất phải có bằng thạc sĩ. Dạy trong trường đại học là các tiến sĩ và giáo sư.

Tạo điều kiện để giáo viên phát huy hết năng lực: Một trong những học phần quan trọng nhất trong khi học sư phạm là hiểu biết về sự phát triển của con người ở các độ tuổi. Các giáo viên được đào tạo cẩn thận nhất và, khi tốt nghiệp, phải là những nhà sư phạm và nghiên cứu độc lập, hoàn toàn được chủ động trong giáo trình, bài giảng, có quyền tự chủ lớn hơn hẳn các nước khác. Phần Lan tuyệt đối không có thanh tra giáo dục. Giáo viên là một nghề được kính trọng bậc nhất của xã hội.

Nâng đỡ khi học sinh bắt đầu có dấu hiệu sa sút. Trong một lớp học không ở Phần Lan không chỉ có giáo viên đứng lớp (class teacher), giáo viên bộ môn (subject teacher) mà bao giờ cũng có thêm 3 loại giáo viên khác:thứ nhất đó là những giáo viên đặc biệt (special teacher), có trình độ sư phạm cao hơn các giáo viên thường để dạy các trẻ em đặc biệt khó khăn, cần sự giúp đỡ, thường dạy trên lớp hoặc dạy 2 giờ vào buổi chiều cho nhóm học sinh yếu để bắt kịp với lớp thường. Hệ thống ưu việt này cho phép loại bỏ hình thức học thêm như ở các nước khác; thứ hai là giáo viên tư vấn (counselor), có giờ giảng như một môn học, có nhiệm vụ tư vấn cho từng học sinh về kế hoạch học tập, hướng dẫn học sinh những điểm mới trong lựa chọn môn học, ngành học trong kỳ thi cuối cấp và lựa chọn nghề nghiệp trong tương lai, kỹ năng làm bài kiểm tra, viết điều tra, CV, cách làm hồ sơ xin học, xin việc làm… Và thứ ba là giáo viên trợ giảng/dạy thay (assistant teacher) khi giáo viên chính vì lý do nào đó không đứng lớp được.

Hãy bắt đầu với việc tuyển dụng các giáo viên giỏi nhất. Một quan chức Hàn Quốc đã phát biểu rằng điều chẳng có gì phải bàn là “chất lượng của một hệ thống giáo dục không thể vượt qua chất lượng của các giáo viên trong hệ thống đó’’. Các nghiên cứu tại Tennessee và Dallas (Mỹ) đã chỉ ra rằng nếu bạn nhận những học sinh có khả năng trung bình và giao các em này cho những giáo viên nằm trong tốp 20% giáo viên giỏi nhất, các em cuối cùng sẽ lọt vào 10% học sinh có thành tích tốt nhất. Nếu giao cho những giáo viên nằm trong tốp 20% giáo viên kém nhất, các em sẽ đội sổ. Chất lượng giáo viên ảnh hưởng tới thành tích của học sinh nhiều hơn mọi yếu tố khác.

Nguyễn Thành Huy (Theo The Economist)

School@net (Theo http://vietimes.vietnamnet.vn/vn/chuyende/4520/index.viet)