Nhưng, tôi không hiểu vì sao từ đó đến nay Bộ GD&ĐT không có một động thái nào gọi là hỏi ý kiến gì cả mà chỉ cứ quyết định, ngay cả khi trong nội tại Bộ GD&ĐT có ông Thứ trưởng Nguyễn Văn Vọng và một Thứ trưởng khác nữa (không tiện nêu tên) không đồng tình với chủ trương này và nói thẳng với lớp nhà giáo lâu năm chúng tôi rằng nên góp ý với Bộ GD&ĐT.

Bất chấp sự thật này, ngành GD&ĐT vẫn chủ trương năm 2009 nhập 2 kỳ thi, còn ngay từ năm 2008 đã thi tới 5 môn thi trắc nghiệm. Vì vậy, tôi viết bài này gửi báo Tiền phong và thấy thật tốt nếu Tiền phong đứng ra tổ chức diễn đàn để các nhà khoa học, nhà giáo, phụ huynh học sinh được nói lên ý kiến của mình.

Thi TN chỉ kiểm tra được một khía cạnh. Phương pháp kiểm tra tốt nhất là vấn đáp trực diện nhưng trong lúc ta chưa làm được điều đó thì phải thi tự luận

Về việc nhập 2 kỳ thi làm một, tôi đã viết bài báo 2 trong 1 không chột cũng què và được rất nhiều nhà giáo, học trò gọi điện đến đồng tình. Đến nay tôi vẫn giữ quan điểm đó.

Nghiên cứu lại ý kiến của Thủ tướng, ông có nói đại ý: Các nước làm cả rồi, Việt Nam cũng nên thực hiện nhưng phải xem xét và hỏi ý kiến nhân dân... chứng tỏ người ta đã báo cáo với Thủ tướng là tất cả các nước đã nhập 2 kỳ thi...

Báo cáo như vậy là chưa đúng. Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc... vẫn đang còn thi đại học cực kỳ căng thẳng. Chỉ có một số nước sau khi đỗ tú tài đánh trống ghi tên mà thôi, là vì người ta thi cử nghiêm túc, có đủ chỗ cho 100% tú tài vào học và trong quá trình đào tạo ĐH lại sàng lọc nghiêm túc.

Ở ta, nếu vẫn giữ quyết định nhập 2 kỳ làm 1 là cực kỳ sai lầm bởi nhiều lý do: Chỉ có chỗ cho 20% tú tài vào học nên cuộc cạnh tranh quyết liệt đó phải đòi hỏi thi cử nghiêm túc; mục tiêu 2 kỳ thi của ta khác nhau và nếu nhập thì tiêu cực sẽ lớn hơn nhiều bởi độ tin cậy của kỳ thi tốt nghiệp thấp hơn kỳ thi đại học rất nhiều. (Thi tuyển sinh đại học làm quy củ, thi tốt nghiệp ở nhiều địa phương làm ù xọe...).

Theo tôi, ông Bộ trưởng GD&ĐT cần xem xét lại vấn đề, phải hỏi ý kiến các thầy cô giáo, hỏi ý kiến nhân dân như Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo.

Điều thứ hai tôi muốn nói đến trong bài viết này là: Thi trắc nghiệm (TN), một chủ trương đang làm hoang mang cả thầy lẫn trò.

Thi TN chỉ có một ưu điểm duy nhất là câu hỏi thi có thể hỏi chỗ này, chỗ kia trải rộng toàn chương trình nhưng thi TN không đánh giá được thực chất khả năng của học sinh, chẳng hạn, đối với môn Toán mới được quyết định thi TN vào năm tới.

Toán học không chỉ là đáp số, Toán học là giáo dục cho học sinh phương pháp suy luận, tư duy lô-gíc và sáng tạo, một văn hóa Toán học nói chung để ứng dụng vào thực tế trong mọi hoạt động của con người.

Tôi xin kể một câu chuyện xảy ra ở Hải Dương trong kỳ thi vừa qua: Có một thí sinh đang thi thì gặp sự cố, phải ra ngoài phòng thi để được chăm sóc y tế. Gần hết giờ thi, thí sinh này xin được vào thi tiếp. Những người chứng kiến sự việc khuyên can với lý do giờ thi sắp hết, có vào thì cũng không cố làm được gì nhiều. Thí sinh này nhất quyết xin được vào và cũng không cần nhìn đề thi, chỉ xin mỗi phiếu trả lời câu hỏi trắc nghiệm và cứ tô cùng một loại lựa chọn. Sau này, bài thi của em đó được 3,5 điểm.

Ngày xưa học sinh đi học, giải toán đúng phương pháp, dù kết quả tính nhầm vẫn được cho điểm (tất nhiên không được điểm tuyệt đối) nhưng, nếu đáp số đúng mà lập luận sai thì không những không được điểm mà còn bị trừ điểm.

Hay như Toán học quốc tế không chỉ chấm đáp số đúng mà còn chấm cả phương pháp giải. Thí sinh nào có phương pháp giải sáng tạo, có ý tưởng mới, khác thường, hay hơn cả đáp án của ban tổ chức còn được nhận giải đặc biệt.

Phương pháp “bôi đen” trong thi TN mà ta đang hướng tới như hiện nay không thể có được điều đó. Toán là phải có yêu cầu “chứng minh rằng...” nhưng thi theo kiểu “bôi đen” thì hoàn toàn không. Rồi, nếu như Văn học mà học sinh chỉ “bôi đen”, không viết nổi một câu văn thì làm sao gọi là Văn học. Hay như Ngoại ngữ mà không nghe hiểu được người ta nói; nói người ta không hiểu vì chỉ “bôi đen”, thì sao gọi là ngoại ngữ?...

Nếu các nhà tổ chức cho rằng thi TN tránh được gian lận, hình như đó là lý do để những người ủng hộ thi TN bám vào, thì hoàn toàn sai lầm bởi vì thi TN dễ gian lận hơn nhiều. Thi tự luận muốn tiêu cực phải ném bài vào phòng thi, chép bài... khó hơn; thi TN chỉ cần ra hiệu là tiêu cực được.

Vào phòng thi, thí sinh dễ nhận ra đề của mình là đề nào, bởi phòng thi chỉ có mấy phiên bản, chỉ cần đếm trên mấy ngón tay là có thể biết ngay mình cùng đề với ai. Hai người làm bài thi cùng phiên bản thì chỉ cần mấy ngón tay ra hiệu là xong, rất lợi cho thi kèm.

Ngay cả khi không tiêu cực theo kiểu ấy thì thí sinh cũng có thể tiêu cực theo kiểu khác: tất cả các câu hỏi chỉ tô chọn một phương án a hay b, c, d thôi, từ đầu đến cuối là đã được biếu không 2,0 - 3,0 điểm, không bị điểm liệt.

Như thế thì thật nguy hiểm vì thi TN cũng khuyến khích học sinh học lệch. Từ bấy lâu nay ta kêu học sinh ta không học Lịch sử, có bao nhiêu nghìn điểm 0 thì nay thi TN sẽ không phải lo học trò có điểm 0 này nữa, chỉ cần tô nguyên một phương án đã có thể không bị điểm 0 rồi. Nếu thí sinh thi khối A thì không cần học các môn khối C và ngược lại.

Thi TN, việc dạy học cũng xuống cấp. Thày sẽ rất thích thi TN vì không phải chấm bài (con thầy cũng chấm được, vợ chấm cũng xong; nếu thầy chấm chỉ mất 15 phút). Thi TN muôn năm vì thầy không phải trả bài (trước kia có trả bài, thầy nhận xét trò này nhầm điều này, không hiểu điều kia, cần rút kinh nghiệm thế nào...

Nay không trả bài, không nhận xét, học sinh chỉ biết 8 hay 3 điểm mà không biết mình sai ở đâu, cần rút kinh nghiệm gì...). Thành ra, 15 phút, 30 phút, 1 tiết... tuốt tuồn tuột, kiểm tra TN!

Một điều đặc biệt nữa, tôi không thể không nói vì tôi chính là tác giả của bộ sách giáo khoa (SGK) đang dạy đại trà, bộ SGK, khi viết cách đây 3 năm, không ai phổ biến cho những người viết sách là để thi TN nên chúng tôi viết, đặc biệt các bài tập là theo tinh thần thi tự luận nên chỉ đưa vài câu hỏi TN làm ví dụ.

Nếu bây giờ ta cứ bất chấp nhược điểm của phương pháp này mà thi TN thì phải làm lại SGK, chí ít là phần bài tập. Trong Hội nghị tác giả SGK tại Đại Lải ngày18/9/2007 mới đây, các tác giả sách của các môn học Toán, Văn, Lịch sử, Vật lý... đều tỏ ý bất bình và quan ngại về chủ trương thi TN tràn lan như hiện nay.

Tôi cho rằng nếu chúng ta tiếp tục thi TN thì chỉ vài ba năm nữa là chất lượng giáo dục sẽ xuống cấp trầm trọng hơn nhiều. 12 năm học ra chỉ biết bôi đen, không biết lập luận, không viết được một văn bản, một câu cú cho ra hồn, không nói được với người nước ngoài, không nghe được người ta nói thì GD&ĐT về sau còn tệ hơn.

GS Văn Như Cương