Tuy Bộ GD & ĐT chưa cho biết phương án cụ thể, cách tổ chức thực hiện, nhưng ý định chung nói trên của Bộ đã được dư luận xã hội rất chú ý. Bởi mọi đổi mới giáo dục nhất là trong thi cử đều đụng chạm tốt hay xấu tới hầu hết các gia đình có con em đang tuổi đi học. Nói công khai trên báo chí sự quan tâm của nhiều người là bài viết đăng trên báo Tiền phong của GS. Văn Như Cương, một nhà giáo có tâm huyết và có nhiều kinh nghiệm cả về giảng dạy ở đại học và ở phổ thông; GS. Văn Như Cương nói rõ sự lo lắng và không đồng tình với 2 ý định đổi mới nói trên của Bộ GD&ĐT.

Tiếp theo là hàng loạt bài trên Tiền phong online, đa số là đồng tình có khi rất nhiệt liệt, nhưng cũng có một số bài phản bác, có khi gay gắt: Điều này cũng là bình thường trong tranh luận.

1-Về kết hợp kỳ thi I và II

Hai kỳ thi này rất khác nhau về mục đích và tính chất; ngoài ra trong tình hình hiện nay ở ta và còn do sự khác nhau về mục đích nói trên, nên tính chất nghiêm túc của 2 kỳ thi đó cũng khác nhau rất nhiều (cuộc vận động chống tiêu cực trong thi cử mà Bộ GD&ĐT khởi xướng và chỉ đạo trong thời gian vài năm có thể thanh toán là điều khó có thể thực hiện).

Vì thế, sự kết hợp 2 kỳ thi làm một có đạt được mong muốn của Bộ GD&ĐT và được sự đồng tình và ủng hộ trong ngành giáo dục cũng như trong xã hội hay không là tùy thuộc vào cách kết hợp đó giải quyết được đến đâu các sự khác nhau nói trên giữa 2 kỳ thi ấy.

Vì chưa biết phương án kết hợp của Bộ GD&ĐT như thế nào nên tôi xin tạm đưa ra mấy phương án khả dĩ để góp ý kiến trên những nét lớn.

a) Phương án lấy kết quả thi của kỳ thi chung vừa để xét tốt nghiệp phổ thông vừa để xét tuyển vào ĐH, CĐ. Phương án này hoàn toàn không giải quyết được các sự khác nhau giữa 2 kỳ thi.

Tất nhiên, cách kết hợp này giảm được tổ chức thi nặng nề, tốn kém. Đây là một yêu cầu quan trọng của đổi mới thi cử nhưng không thể là yêu cầu quan trọng nhất được. Nếu tôi không hiểu lầm thì sự lo lắng và không đồng tình của dư luận đối với chủ trương kết hợp 2 kỳ thi là đều nghĩ đến cách kết hợp này.Tôi hoàn toàn chia sẻ những sự lo lắng đó.

b) Cách kết hợp khác cao hơn là trong các đề bài thi của kỳ thi thống nhất đều có 2 phần, tạm gọi là phần A và phần B; phần A là để xét tốt nghiệp phổ thông, phần B để xét tuyển sinh vào đại học và cao đẳng. Cách kết hợp này giữ được sự khác nhau về mục đích của 2 kỳ thi.

Nhưng sự lo lắng của xã hội về sự nghiêm túc của kỳ thi thống nhất này (tổ chức theo cách thi tốt nghiệp phổ thông mà trong thời gian vài năm trước mắt có thể có tiến bộ về nghiêm túc nhưng chắc chắn chưa thể đạt đến mức độ theo yêu cầu của kỳ thi II) vẫn là một vấn đề phải tính tới.

Hơn nữa, cách tổ chức chấm bài sẽ đặt ra nhiều vấn đề rắc rối và phức tạp (thí dụ để địa phương chấm như thi phổ thông, đưa về Bộ chấm hay giao cho các trường đại học và cao đẳng chấm,vv và vv).

c) Ngoài phương án kết hợp 2 kỳ thi I và II làm một kỳ thi thống nhất duy nhất như trên, đề nghị Bộ GD&ĐT cũng nên cân nhắc một vài phương án đổi mới khác, thí dụ:

- c1: Giảm nhẹ, đơn giản kỳ thi I, chú trọng làm tốt hơn kỳ thi II: Đây là ý kiến của một số nhà giáo dục và khoa học ở nước ta đã đưa ra và được nêu lại trong cuộc trao đổi ý kíến sau bài báo của GS Văn Như Cương trên báo Tiền phong.

Khi cân nhắc phương án này, cần phải xem xét ảnh hưởng của nó đối với việc dạy và học ở phổ thông và ảnh hưởng quá tải của nó đối với kỳ thi II.

- c2: Vẫn giữ 2 kỳ thi I và II, dùng kỳ thi I vừa để xét tốt nghiệp phổ thông vừa để phân luồng học sinh cuối cấp học này theo 4 hướng là đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề, chuyển kỳ thi II về cho từng trường đại học và cao đẳng trên cơ sở phân luồng đó và có sự quản lý chặt chẽ của Bộ bằng quy chế tuyển sinh và bằng kiểm tra và thanh tra.

Phương án này vừa thực hiên được một vấn đề lớn trong đường lối giáo dục của ta đã được nói đến nhiều lần nhưng chưa thực hiện được gì đáng kể là vấn đề phân luồng học sinh phổ thông, và qua đó vừa giảm nhẹ sự quá tải của kỳ thi II, vừa tăng quyền tự chủ của các trường đại học, vừa vẫn giữ vững trách nhiệm quản lý của Bộ GD&ĐT đối với quy mô và chất lượng của hệ thống ĐH và CĐ.

Tôi đề nghị Bộ nên xem xét kỹ phương án này. Cái đổi mới có tính chất cải cách ở đây là kỳ thi I ngoài mục đích xét tốt nghiệp phổ thông còn có thêm nhiệm vụ trước nay chưa có là để phân luồng, và nhờ có phân luồng được thì mới thực hiện được một cải cách khác là chuyển kỳ thi II về cho các trường đại học và cao đẳng.

Thi trắc nghiệm không là công cụ toàn năng

TP - Các mặt mạnh và yếu của thi hay kiểm tra bằng trắc nghiệm (TN) có lẽ ở ta mọi người quan tâm tới giáo dục đều đã rõ và nhất trí. Điểm khác nhau ở đây chỉ là người này thì chú ý nhiều đến các mặt yếu của nó, còn người khác thì nghĩ nhiều đến các mặt mạnh của nó.

Vì thế vấn đề là sử dụng nó vào thi môn gì và với mục đích nào. Hiện nay có thể nói trên thế giới ở đâu cũng có sử dụng TN nhưng không ở đâu chỉ sử dụng nó như một công cụ toàn năng. Khi nào cần kiểm tra chủ yếu là kiến thức (thực chất là kiểm tra trí nhớ, không có hay có rất ít, rất đơn giản sự vận dụng kiến thức) thì phương pháp TN là rất ưu việt. Nhưng khi cần kiểm tra năng lực tư duy và diễn đạt thì phải dùng đến phương pháp thi tự luận.

Ở đây cũng xin nhắc lại sự quan trọng của trí nhớ: Nó chưa phải là thông minh, là năng lực sáng tạo nhưng không có trí nhớ thì cũng không thể có thông minh và sáng tạo. Thi Olympic quốc tế về toán chưa thấy khi nào dùng TN! Nhưng kiểm tra toán ở các trường dạy nghề từ sơ cấp đến cao đẳng, thậm chí cả đến ở một số trường kỹ sư thì có lẽ chỉ dùng TN là đủ lắm rồi. Trái lại, nếu thi tuyển và tốt nghiệp ở các khoa toán lý mà chỉ hay chủ yếu dùng TN thì chắc chắn là không ổn.

Vì thế tôi đề nghị ở kỳ thi phổ thông có thể dùng rộng rãi TN, nhưng ít nhất ở 2 môn Toán và Văn cũng cần kết hợp với một hai câu hỏi có tính chất tự luận ngắn.

Còn ở kỳ thi II (hoặc phần B nói ở trên nếu tổ chức kỳ thi thống nhất) thì tỷ lệ TN/tự luận sẽ khác nhau tùy từng khối thi và môn thi; nếu chuyển được kỳ thi II này về cho các trường thì việc giải quyết tỷ lệ này sẽ dễ dàng và linh hoạt, phù hợp với yêu cầu chất lượng của từng trường hơn.

Kết luận và kiến nghị

a) Phương án nào cũng có mặt mạnh và mặt yếu, vấn đề là chúng ta xác định cho rõ và cho đúng những ưu tiên mà chúng ta muốn giải quyết là gì.

b) Cần lưu ý đầy đủ đến một quy luật khách quan của giáo dục là: Thi cử thế nào thì việc dạy và học sẽ đi theo như thế. Chỉ khi nào thi cử không mang đến một quyền lợi vật chất hay tinh thần nào cho người dự thi (như được chọn lên học cấp cao hơn hay được có bằng cấp dùng làm tiêu chí đánh giá người có bằng cấp đó) thì mới có thể nói đến một nền giáo dục không nhằm vào hay không bị ảnh hưởng bởi thi cử.

c) Đề nghị Bộ nên công bố phương án cụ thể về đổi mới thi I và II, ít nhất 1 hay 2 năm trước khi thực hiện vừa để dư luận xã hội được đóng góp ý kiến và cũng vừa để chuẩn bị dư luận cho việc thực hiện được thuận lợi.

d) Đề nghị Bộ lưu ý đến phương án đổi mới có kết hợp với phân luồng học sinh phổ thông nêu ra ở điểm c2 trên đây.

9/2007

Lê Văn Giạng (Theo http://www.tienphong.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=97562&C)