Nhìn vào lịch sử phát triển của nền giáo dục cách mạng thì tư tưởng Nhà nước đảm nhận phần lớn chi phí cho giáo dục phổ thông là chủ đạo. Ngay từ khi thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Ðảng và Nhà nước có chủ trương miễn học phí cho học sinh. Những năm chiến tranh, mặc dù điều kiện kinh tế khó khăn, Ðảng và Nhà nước vẫn duy trì chính sách miễn học phí.

Gần đây, nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển nhanh của sự nghiệp giáo dục và đào tạo, Ðảng và Nhà nước chủ trương huy động thêm sự đóng góp của người dân và xã hội cho giáo dục. Tuy nhiên, trong Luật Giáo dục năm 2005 quy định là bậc tiểu học được miễn học phí hoàn toàn, vì đây là bậc học phổ cập.

Với việc cụ thể hóa chủ trương này vào trong Luật Giáo dục năm 2005, người dân mong chờ đến lúc các cấp học khác cũng được miễn học phí theo chủ trương và lộ trình phổ cập ở bậc phổ thông. Và mong chờ này là hoàn toàn chính đáng, bởi một trong những vấn đề có tính nguyên tắc, người dân sẽ nhận được phúc lợi xã hội cao hơn của chế độ xã hội ưu việt về lĩnh vực giáo dục, y tế.

Vì vậy, chủ trương tăng học phí ở bậc phổ thông liệu có phù hợp xu thế và nguyện vọng của nhân dân?

Theo đề án tăng học phí các cơ sở giáo dục công lập trực thuộc của TP Hồ Chí Minh thì có thể hình dung một bức tranh về học phí của địa phương này trong năm học mới như sau: Mầm non tăng, trung học cơ sở tăng, trung học phổ thông tăng; trong khi đó bậc tiểu học lại được miễn vì Luật Giáo dục 2005 đã quy định cấp học này được miễn học phí.

Và chúng ta có thể nhìn thấy ngay sự "mất cân đối" của bức tranh này. Thứ nhất là, tạo sự mất công bằng giữa chính các cấp học, giữa các cơ sở giáo dục. Cũng là bậc phổ thông, tại sao trung học cơ sở và trung học phổ thông được tăng học phí còn tiểu học lại không? Nếu giải thích vì "mức học phí không còn phù hợp với chi tiêu thực tế" thì các trường tiểu học cũng đang chịu những tác động tương tự. Nhưng điều quan trọng hơn là chủ trương này chưa thể hiện được sự phù hợp và nhất quán chủ trương của Ðảng, Nhà nước trong giáo dục. Mới đây, Bộ trưởng Giáo dục và Ðào tạo (GD và ÐT) Nguyễn Thiện Nhân cho biết, ngành giáo dục và đào tạo đang xây dựng cơ chế chính sách để trình Chính phủ dành thêm phần ngân sách cho giáo dục mầm non, đặc biệt là mẫu giáo năm tuổi.

Một vấn đề khác cũng cần được thống nhất trong cách hiểu. Gần đây, trong các văn bản cũng như trên công luận xuất hiện khái niệm: Học phí phải "tính đúng, tính đủ" các chi phí. Tuy nhiên, nguyên tắc này chỉ nên áp dụng đối với bậc đại học và dạy nghề (gồm các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp và dạy nghề); còn đối với giáo dục phổ thông và mầm non, Nhà nước vẫn nên bảo đảm bù đắp chi phí bằng ngân sách. Ðiều này thể hiện được xu thế của xã hội, phù hợp với các chủ trương khác (như phổ cập giáo dục phổ thông) và đáp ứng được nguyện vọng của đông đảo nhân dân.

Học sinh con nhà nghèo sẽ ra sao?

Một trong những vấn đề được mọi giới quan tâm khi ngành giáo dục chủ trương tăng học phí là: Tăng học phí có bảo đảm là trẻ em nghèo không bị thất học? Trong đề án tăng học phí của TP Hồ Chí Minh, chưa thấy những biện pháp cụ thể để giải quyết tốt vấn đề này. Hơn nữa, đây cũng là bài toán rất khó trong hoàn cảnh kinh tế - xã hội của nước ta hiện nay.

Theo đề án của TP Hồ Chí Minh để bảo đảm sự công bằng và mức đóng góp phù hợp với điều kiện thu nhập của các hộ gia đình, đặc biệt là đối với những học sinh nghèo nhưng không thuộc diện chính sách, đề án của TP Hồ Chí Minh đưa ra một số biện pháp: Miễn giảm cho học sinh nghèo, cấp học bổng cho học sinh học giỏi, áp dụng linh hoạt mức học phí giữa các khu vực. Ðặc biệt, khu vực ngoại thành và nội thành sẽ có mức học phí khác nhau...

Tuy nhiên, những biện pháp này khó bao quát hết các đối tượng, bảo đảm chắc chắn không có học sinh nào phải bỏ học vì không có tiền đóng học phí. Trước hết, hiện nay chúng ta chưa quản lý được mức thu nhập thực tế của người dân. Những tranh cãi chung quanh mức chịu thuế thu nhập cá nhân là một minh chứng rõ ràng cho tình trạng này. Và khi chưa nắm được mức thu nhập thực tế thì việc định ra một tỷ lệ phần trăm nào về mức thu giữa các đối tượng vẫn chỉ mang cảm tính nhiều hơn. Do vậy, nếu quy định mức học phí vùng ngoại thành thấp hơn nội thành cũng chỉ là tương đối, bởi trên thực tế tỷ lệ dân nghèo trong thành phố chưa hẳn đã ít hơn ở ngoại thành.

Bên cạnh đó, việc đưa ra một chính sách "hai giá" trong học phí sẽ phát sinh nhiều vấn đề khác. Liệu có nên bỏ quy định phải học đúng tuyến? Bởi có thể nhiều người dân buộc phải gửi hoặc đưa con ra học ở ngoại thành. Cuối cùng, thực tế hiện nay một bộ phận lớn nhân dân có thu nhập thấp. Ðối với những người nghèo, dù có được giảm thì do mức học phí tăng cho nên số còn lại phải đóng góp vẫn cao.

Cần hiểu đúng tinh thần Luật Giáo dục

Theo Ðiều 105 của Luật Giáo dục năm 2005 thì trong các cơ sở giáo dục chỉ được thu hai khoản là: Học phí và lệ phí tuyển sinh. Và theo cách hiểu thông thường nhất, những khoản thu khác ngoài hai khoản thu này là trái luật, cần dẹp bỏ. Tuy nhiên, trên thực tế, từ khi Luật Giáo dục có hiệu lực đến nay, nhiều địa phương vẫn cho phép thu một số khoản khác. Và trong khi Nhà nước chưa có quy định mới về mức học phí thì vẫn phải thu đúng như đã quy định, cụ thể theo Quyết định số 70/1998 của Thủ tướng Chính phủ. Vì vậy, việc đầu tiên các địa phương cần thực hiện là phải bãi bỏ các khoản thu trái luật. Tuy nhiên, trong đề án học phí mới của TP Hồ Chí Minh vẫn cho phép các trường thu một số khoản phí hằng tháng khác ngoài học phí.

Quyết định 70 của Thủ tướng Chính phủ quy định cụ thể khung học phí cho từng cấp học. Cụ thể đối với mầm non và phổ thông có phân chia thành ba khu vực, mỗi khu vực, mỗi cấp học đều có mức cao nhất và thấp nhất. Các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp cũng có khung học phí riêng. Quyết định nêu rõ "khi cần thiết, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Ðào tạo phối hợp Bộ trưởng Bộ Tài chính xem tình hình thực tế, trình Thủ tướng điều chỉnh khung học phí".

Về mức học phí, Quyết định 70 và Luật Giáo dục năm 2005 đều quy định cụ thể: Ðối với các trường công lập trực thuộc trung ương thì do Bộ GD và ÐT phối hợp Bộ Tài chính quyết định, đối với các cơ sở giáo dục công lập trực thuộc các tỉnh, thành phố do ủy ban nhân dân cùng cấp quyết định. Như vậy, ở đây cần phân biệt khái niệm "khung" và "mức" học để làm rõ chức năng, thẩm quyền từng cấp trong việc quy định chính sách về học phí.

Từ những văn bản trên có thể thấy, thẩm quyền của các địa phương là quy định mức học phí cụ thể đối với những cơ sở giáo dục công lập trực thuộc nhưng phải nằm trong khung học phí của Chính phủ quy định. Hơn nữa, mặc dù vấn đề tăng học phí được đề cập trong vài năm gần đây, nhất là trong năm 2006, đề án được Chính phủ trình ra Quốc hội, nhưng đến nay vẫn đang trong giai đoạn tiếp tục hoàn thiện. Trong khi Chính phủ chưa quy định khung học phí mới, liệu các địa phương có đủ cơ sở pháp lý để đưa ra một khung học phí cao hơn?

Ðảng và Nhà nước ta có nhiều quyết sách nhằm tăng thêm nguồn lực cho giáo dục. Ngoài việc dành một tỷ lệ khá lớn và tăng dần mức chi ngân sách còn có một số chính sách trực tiếp khác như: ưu tiên các nguồn vốn vay, viện trợ; huy động sự đóng góp của nhân dân cho các chương trình cụ thể bằng hình thức phát hành công trái... Mặc dù, trên thực tế, ngành giáo dục và đào tạo còn gặp không ít khó khăn về nguồn lực để hiện đại hóa, chuẩn hóa và nâng cao chất lượng giáo dục. Nhưng trong việc huy động các nguồn lực thì việc tăng học phí cần phải được cân nhắc, tính toán kỹ lưỡng, phù hợp khả năng đóng góp của nhân dân, nhất là những người nghèo.

Phương án học phí mới của TP Hồ Chí Minh

Một số ý kiến về việc tăng học phí

Tăng học phí cần có lộ trình thích hợp
Là giáo viên, tôi mong muốn thu nhập của thầy giáo, cô giáo đủ sống nhưng không phải từ tăng thu học phí của học sinh như cách các nhà hoạch định đang làm. Nhìn sang nước bạn Thái-lan và Cuba cũng như nhiều nước khác (kể cả những nước nghèo), chúng ta thấy rằng họ thực hiện chính sách miễn phí tất cả các cấp học phổ thông nhưng đời sống giáo viên vẫn bảo đảm rất tốt; đầu tư cho y tế và giáo dục của nước bạn được quan tâm hàng đầu.

Ở nước ta, nghị quyết của Ðảng xác định giáo dục là quốc sách hàng đầu nhưng học sinh đứng trước nguy cơ bỏ học vì học phí cao thì có hợp lý không? Ðề nghị các ngành, các cấp có liên quan nghiên cứu và có giải pháp căn cơ mà không đụng đến nguy cơ thất học để rồi phải quay lại phổ cập cho trẻ em. Xin hãy nghĩ đến các em học sinh ở các huyện ngoại thành vốn nghèo khó mà một bộ phận thiếu học sinh đến nơi đến chốn nay lại đứng trước hố sâu ngăn cách bến bờ tri thức. Như vậy, khoảng cách giữa nông thôn và thành thị, miền ngược và miền xuôi ngày một xa hơn.

Xin giúp các bạn trẻ bằng "chiếc cần câu tri thức" trong chính sách khuyến khích giáo dục hợp lý để khi ra biển lớn có thể "câu được cá". Xin đừng bẻ gãy "chiếc cần câu" yếu ớt kia bằng "cơn bão tăng học phí" chóng mặt. Nếu không còn giải pháp căn cơ, xin hãy tăng học phí bằng lộ trình thích hợp nhất để phụ huynh và học sinh bớt khổ trong quá trình cho con trẻ đi tìm kiến thức chốn học đường.

Nguyễn Văn Cải
(Giáo viên Trường THPT Quang Trung, huyện Củ Chi, TP Hồ Chí Minh)

Tăng học phí nhưng cần tiếp tục chăm lo miễn giảm cho học sinh gia đình chính sách, hộ nghèo

Mức học phí năm học 2006 - 2007 tuy thấp hơn so với mức thu mới (dự kiến), nhưng trong thực tế chúng tôi phải đóng góp rất nhiều khoản chi cho học thêm, xây dựng cơ sở vật chất, quỹ lớp, quỹ trường... cộng lại còn cao hơn cả mức thu mới. Vì thế, thu theo mức mới quy tất cả các khoản về một mối sẽ đỡ gây phiền hà cho các gia đình có con em đi học và có điều kiện nâng thu nhập, cải thiện đời sống cho cán bộ, công nhân viên chức ngành giáo dục. Tuy nhiên, chúng tôi cũng lo vì từ trước đến nay ngành giáo dục đã nhiều lần thông báo cấm việc thu thêm ngoài học phí, nhưng tình trạng thu thêm vẫn phổ biến và tràn lan khắp nơi.

Tại nhiều trường, việc huy động (biến tướng của các dạng đóng góp khác) thường được thông qua hội phụ huynh học sinh (nhiều người gọi đùa là "Hội phụ thu") kêu gọi đóng góp. Nói là tự nguyện, không có sự áp đặt, bắt buộc nhưng phần lớn mọi người đều ấm ức "bấm bụng" đóng thêm.

Tăng học phí là đúng và cần thiết, nhưng tăng đến mức nào cho phù hợp thu nhập của phần lớn số người lao động ở nội thành, ngoại thành thì cần phải bàn kỹ, cân nhắc trước khi thực hiện. Tăng học phí nhưng cần tiếp tục duy trì và thực hiện tốt chế độ miễn giảm cho các đối tượng là con em gia đình chính sách, hộ nghèo, người dân tộc thiểu số... Ngành giáo dục và đào tạo tăng cường kiểm tra, giám sát, nhắc nhở và xử lý nghiêm những trường hợp lạm thu, thu thêm ngoài khoản thu học phí.

HOÀNG VĂN THÍA
(Phụ huynh học sinh lớp 11A2 Trường THPT Võ Thị Sáu, quận Bình Thạnh, TP Hồ Chí Minh)

Không nên tạo tâm lý bất ổn cho phụ huynh trước thềm năm học mới

Theo đề án của Sở Giáo dục và Ðào tạo TP Hồ Chí Minh, mục đích chính của việc tăng học phí là quy các khoản đóng góp của học sinh trong năm học vào một mối rồi chia đều cho các tháng để dễ kiểm tra, kiểm soát, minh bạch hóa các khoản thu, không còn khe hở để các trường thu ngoài quy định. Ðồng thời việc này làm giảm khó khăn cho phụ huynh học sinh khi đóng nhiều thứ tiền cùng một lúc vào đầu năm học.

Tuy nhiên, theo chúng tôi hiểu, thực chất đề án này lại hướng sang một mục đích khác. Ðó là tăng các khoản đóng góp của học sinh nhằm tăng nguồn kinh phí để trả lương cao hơn cho giáo viên và những người làm việc trong ngành giáo dục. Chính mục đích này làm nhiều phụ huynh học sinh bức xúc.

Bản thân tôi có hai con đang theo học phổ thông. Thu nhập của cả hai vợ chồng tôi khoảng hơn bốn triệu đồng một tháng. Trong khi giá cả các mặt hàng và dịch vụ như: điện, nước, ga, xăng, lương thực, thực phẩm... đang tăng lên đáng kể thì khoản thu nhập này càng trở nên "chật hẹp" cho một gia đình bốn miệng ăn. Nếu bây giờ học phí cho hai con tăng lên gấp ba lần thì chắc chắn chúng tôi sẽ phải cắt giảm các khoản chi phí khác cho con cái và bản thân. Nói tóm lại việc này ảnh hưởng không tốt đến chất lượng cuộc sống của gia đình.

Theo tôi, ngay giữa nội thành TP Hồ Chí Minh vẫn còn rất nhiều phụ huynh khó khăn hơn gia đình chúng tôi. Ở khu vực vùng ven và ngoại thành, tỷ lệ này cao hơn nhiều lần. Liệu các gia đình này có giải nổi bài toán chi tiêu khi phải chi gấp ba lần tiền học cho con.

THÀNH NHÂN
(Cư trú tại quận Bình Thạnh, TP Hồ Chí Minh)

Nên công khai rộng rãi việc tăng học phí
Theo tôi, một chủ trương gì mà hợp lý thì dân chắc chắn sẽ rất ủng hộ, thí dụ như giải quyết vấn đề hộ khẩu. Còn chủ trương nào mà người dân có nhiều ý kiến phản đối thì nên cân nhắc kỹ. Tăng học phí là một chính sách lớn thì trước hết là nên công khai thông tin để người dân có ý kiến. Thậm chí là nên thăm dò dư luận, tổ chức lấy ý của dân.

Trước hết là công khai thực trạng chi tiêu, ngân sách cấp bao nhiêu, đã chi những khoản nào, kết quả ra sao, những khoản nào còn thiếu. Và tiếp đến công khai dự kiến sẽ huy động sự đóng góp của xã hội như thế nào? Tôi nghĩ là dân ta cũng không ngại đóng góp với ngành giáo dục để lo chuyện học hành của con em mình, tuy nhiên phải phù hợp, bảo đảm công bằng và trong khả năng có thể. Không nên cứ thiếu tiền lại đổ hết lên đầu dân, khiến họ không kham nổi.

Hơn nữa, việc tăng học phí, đặc biệt ở bậc phổ thông cần chú ý một vấn đề: Nước ta là một nước xã hội chủ nghĩa cho nên người dân luôn có tâm lý mong muốn phúc lợi xã hội phải cao hơn, đặc biệt là trong giáo dục và y tế. Bây giờ, nếu quy định tất tật phải đóng góp hết, thì trước hết là người dân không đủ sức chi trả, hơn nữa cũng không thấy được những tính chất ưu việt của chế độ.

GS Nguyễn Minh Thuyết
(Ðại biểu Quốc hội)

Cần chờ quy định của Chính phủ về cơ chế thu và sử dụng học phí mới
Mấy ngày gần đây, trong dư luận xã hội rộ lên vấn đề về phương án tăng học phí trong các bậc học phổ thông của UBND TP Hà Nội và UBND TP Hồ Chí Minh trình HÐND hai thành phố trên.

Trước hết khẳng định, đây là chủ trương của hai thành phố lớn, hai trung tâm kinh tế trọng điểm trong toàn quốc. Việc làm này là thực hiện theo thẩm quyền được quy định tại Khoản 2 Ðiều 105 Luật Giáo dục. Tuy nhiên, điều cần lưu ý, ở đầu Khoản 2 Ðiều 105 Luật Giáo dục có xác định: "Chính phủ quy định cơ chế thu và sử dụng học phí đối với tất cả các loại hình nhà trường và cơ sở giáo dục khác". Có nghĩa là các địa phương cần chờ Chính phủ quy định cơ chế thu và sử dụng học phí mới rồi mới xác định cụ thể cơ chế thu và sử dụng học phí ở địa phương mình.

Bộ Giáo dục và Ðào tạo đang xây dựng đề án cơ chế thu và sử dụng học phí mới để tham mưu cho Chính phủ quyết định. Việc xây dựng đề án và cơ chế thu và sử dụng học phí mới của Bộ Giáo dục và Ðào tạo có lộ trình: lấy ý kiến tư vấn của các nhà khoa học, nhà giáo, các hội nghề nghiệp có liên quan, lấy ý kiến rộng rãi của mọi tầng lớp nhân dân để hoàn thiện đổi mới trình Chính phủ quyết định.

Các ý kiến của nhân dân, các nhà khoa học, nhà giáo góp ý sẽ được tiếp thụ nghiên cứu một cách cẩn thận. Ðề án đang trong giai đoạn soạn thảo, chưa trình Chính phủ phê duyệt, cho nên các địa phương đưa phương án tăng học phí là chưa có căn cứ.

Trần Bá Giao
(Phó Chánh thanh tra Bộ Giáo dục và Ðào tạo)
PHAN HUY HIỀN và NGUYỄN HOÀNG